Bạn đã bao giờ tận mắt nhìn thấy hay nghe nói về những cây nấm có khả năng phát ra ánh sáng rực rỡ trong đêm hay chưa? Không phải là cảnh tượng lung linh huyền bí trong những câu chuyện cổ tích chúng ta thường hay xem, nấm phát quang là hoàn toàn có thật trong tự nhiên và không ít loài nấm phát quang đã được các nhà sinh vật học khám phá. Thậm chí tại Việt Nam, bạn cũng có thể tìm thấy những loài nấm phát sáng nữa đấy! Vậy có phải tất cả các loài nấm đều có thể phát quang hay không, làm thế nào mà chúng có thể tạo ra ánh sáng cho mình và mục đích của hiện tượng này là gì? Hãy cùng tìm ra lời giải đáp về nấm phát quang này qua những thông tin dưới đây nhé!
Đôi nét về các loài nấm phát quang
Theo các nhà khoa học, có khoảng 85.000 loài nấm tồn tại trong thế giới tự nhiên, nhưng chỉ 65 loài trong số này được cho là có thể phát quang sinh học. Nếu bỗng một ngày bạn nhìn thấy một cây nấm bỗng phát sáng trong đêm thì đừng ngỡ là mình bị ảo giác nhé, vì nó có thật đấy!
Nấm mật ong, tên khoa học là Armillaria mellea, là loài nấm phát quang sinh học phổ biến nhất. Chúng sinh sống trong các khu rừng trên khắp Bắc Mỹ và Châu Á. Ngược lại, nấm Mycena luxaeterna chỉ được tìm thấy ở Brazil.
Cơ chế của hiện tượng phát quang
Hiệu ứng phát sáng trong bóng tối là kết quả của phản ứng hóa học giữa sắc tố phát sáng lucymiferin và enze luciferase. Phản ứng này vừa giống mà vừa khác phản ứng ở vi khuẩn phát quang, dinoflagellates hay động vật. Một số loài động vật cũng có phản ứng này như sứa, mực, bọ cạp…
Oxyluciferin là hợp chất kỳ diệu được tìm thấy trong nấm phát quang sinh học. Chất này giúp mang lại cho nấm sự rạng rỡ. Các phân tử phát quang luciferin có trong nấm phát sáng là hợp chất tương tự được tìm thấy trong đom đóm và các sinh vật phát quang dưới nước.
Không phải tất cả mọi bộ phận của cây nấm đều phát sáng. Ở một số loài chỉ có mũ nấm hay lá tia ở mũ mới phát sáng. Trong khi một số loài khác khả năng này chỉ có ở thân nấm. Một số loài không hề phát sáng nhưng có những sợi được gọi là mycelium. Những loài nấm phát triển từ đó lại tỏa sáng rực rỡ.
Vai trò phát sáng của nấm
Một số loài nấm phát sáng để thu hút các loài động vật hoạt động ban đêm. Mục đích nhằm để giúp nấm phát tán giao tử. Điều này cực kỳ phù hợp với các cánh rừng nhiều tán cây rậm rạp. Bởi ở những nơi này, nấm không thể phát tán giao tử nhờ gió.
Một số loài khác lại phát sáng để thu hút kẻ thù là các con côn trùng đến ăn nấm. Đây được xem là kế sách làm bạn với kẻ thù của nấm. Một số loài lại phát sáng vì những lý do mà chúng ta chưa thể lý giải được. Hiện tại, những nguyên nhân phát sáng vẫn đang được các nhà khoa học tìm hiểu.
Nấm phát quang ở Việt Nam
Ở Việt Nam, loài nấm này vốn đã được nói đến từ rất lâu. Nấm phát quang có thể tìm thấy ở nhiều vùng trong cả nước. Nấm xuất hiện thường vào những tháng mưa và cho ánh sáng khá mạnh. Năm 2002, các nhà khoa học đã khảo sát các vườn điều và cao su ở miền Đông Nam bộ. Tại đây, họ đã thu thập được nhiều chủng nấm phát quang. Chủng tương đối phổ biến và đã được nuôi trồng thành công có tên khoa học là Omphalotus af. illudent.
Đặc tính phát sáng liên tục và cường độ mạnh hơn nhiều so với các loài sinh vật phát quang khác là một lợi thế đáng quan tâm ở các loài nấm phát sáng. Nhiều nghiên cứu khoa học nhằm ứng dụng loài nấm này vào việc xác định độc tính sinh thái của môi trường hoặc phát hiện những vùng môi trường bị ô nhiễm kim loại nặng (như thủy ngân) ở nồng độ quá thấp khó có thể sử dụng bằng những phương pháp thông thường.
Nấm phát quang có công dụng gì?
Nấm phát quang đóng vai trò như một cảm biến sinh học (biosensor). Ngoài ra, nấm còn dùng trong việc chuyển gen để tạo ra những sinh vật phát quang theo ý muốn.
Các kết quả nghiên cứu trên thế giới gần đây cho thấy loài nấm này được chú ý đến không chỉ do đặc tính phát sáng, mà còn liên quan đến y học, đặc biệt trong lĩnh vực ung thư. Những sản phẩm trao đổi chất của chúng có hoạt tính sinh học cao trong việc kháng nấm, kháng khuẩn và kháng virus, đặc biệt khả năng ức chế sự phân bào của tế bào ung thư. Vì vậy hiện nay, loài nấm này còn được nghiên cứu nuôi trồng như là một nấm dược liệu.
Bài viết trên đã cung cấp cho bạn một số thông tin hữu ích về nấm phát quang trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng. Hi vọng bài viết giúp bạn tích lũy thêm nhiều kiến thức sinh vật học lý thú và bổ ích.
